در دنیای پیچیده و سریع عصر حاضر، گزارش‌های تفریق بودجه سنتی که تنها به گزارش عملکرد تبصره‌ها و بندهای قانونی بسنده می‌کنند، در تصمیم‌گیری‌های راهبردی نقش چندانی ندارند. این گزارش‌ها، صرفاً به جمع‌بندی صرف هزینه‌ها و انطباق با مصوبات می‌پردازند و معمولاً جزئیاتی که بتواند برای بهبود مدیریت بودجه و تخصیص منابع مفید باشد، از دست می‌دهند. در واقع، در این نوع گزارش‌ها اطلاعاتی که به شناسایی نقاط ضعف و فرصت‌ها برای تخصیص بهتر منابع و افزایش کارآیی کمک کنند، دیده نمی‌شود.
یک گزارش تفریغ بودجه مؤثر در دنیای امروز باید ویژگی‌های زیر را داشته باشد تا بتواند به‌عنوان ابزاری تصمیم‌گیرانه در سطح کلان مورد استفاده قرار گیرد:
تحلیل عملکردی و اقتصادی
علاوه بر ثبت ارقام هزینه‌ها، نیاز است که گزارش به ارزیابی اثربخشی و بازدهی اقتصادی برنامه‌های اجرایی بپردازد. این بدان معناست که نه‌تنها بگوییم چه بودجه‌ای مصرف شده، بلکه بدانیم با این هزینه‌ها چه اهدافی تحقق یافته است و آیا این اهداف به نحو کارآمدی به دست آمده‌اند یا خیر.
ارزیابی تناسب و تخصیص منابع
گزارش باید مشخص کند که آیا منابع به درستی و مطابق با نیازهای واقعی و اولویت‌ها توزیع شده‌اند. ارزیابی تخصیص منابع به تناسب نیازهای مناطق، بخش‌ها و واحدها، امکان اصلاح و بهبود توزیع را فراهم می‌آورد.
شاخص‌های عملکردی قابل اندازه‌گیری
: یک گزارش مفید باید شامل شاخص‌های کمی و کیفی باشد که عملکرد دستگاه‌های اجرایی و نتایج واقعی برنامه‌ها را منعکس کند. این شاخص‌ها کمک می‌کنند تا مدیران ببینند آیا پیشرفت‌ها با برنامه‌ها همخوانی دارند یا نیاز به اصلاح است.
تحلیل جامع ریسک و انحرافات
گزارش باید فراتر از صرف گزارش‌گیری باشد و به شناسایی ریسک‌ها و انحرافات مهم در اجرای بودجه بپردازد و دلایل آن‌ها را شفاف کند. تحلیل ریسک‌های احتمالی در اجرای بودجه کمک می‌کند تا تصمیم‌گیران بتوانند به‌صورت فعالانه با این مشکلات برخورد کنند.
پیشنهادات عملی برای بهبود
در نهایت، یک گزارش تفریغ بودجه باید شامل پیشنهادات دقیق و عملی برای اصلاح و بهبود روندها باشد. پیشنهاداتی که از دل داده‌ها و تحلیل‌های جامع به‌دست می‌آید و نه صرفاً بیان کلیاتی برای اصلاحات.
با این ویژگی‌ها، گزارش تفریغ بودجه می‌تواند ابزاری قوی و کارآمد برای تصمیم‌گیری‌های دقیق و استراتژیک در تخصیص بهینه منابع و دستیابی به اهداف توسعه‌ای کشور باشد.