مولدسازی دارایی‌ها یا فروش دارایی ها؟

ارزش اموالی و دارایی‌های دولت به گفته رئیس سازمان برنامه و بودجه، حدود ۷ میلیون میلیارد تومان، برآورد می‌شود مولدسازی دارایی‌ها از جمله اقداماتی است که توانایی افزایش درآمدهای دولت به صورت پایدار و بدون رشد نقدینگی را دارد اما تاکنون در بودجه سالیانه کشور توجه ویژه‌ای به آن نشده است. البته به صورت صوری و بر روی کاغذ عناوینی مطرح می‌شود اما هنوز دولت به صورت عملیاتی تن به اجرای آن نداده است. یکی از دلایل مهم آن وابستگی شدید سازمان‌ها به اموالشان است. به طور معمول سازمان‌ها اموال خود را جزو دارایی‌های لاینفک شان می‌دانند و به این سادگی‌ها حاضر نیستند که آن‌را از دست بدهند.

مولد سازی دارایی‌ها به معنای فروش دارایی‌های دولت نیست بلکه به معنای بهره برداری از دارایی‌های دولت است در مولد سازی ممکن است بخشی از دارایی دولت برای تقویت بخش دیگر به فروش برسد اما اصل بر استفاده پایدار از دارایی‌های دولت است.

حجم بالای دارایی‌های دولت خود گواهی بر این مدعاست که در شرایط کسری بودجه، توجه به آن در کنار اصلاحات نظام مالیاتی، می‌تواند با ساخت درآمدی پایدار، نقش مؤثری برای جایگزینی فروش نفت باشد. کارشناسان اقتصادی معتقدند در صورت توجه به مولدسازی دارایی‌ها می‌توان در سال اول ۲۰ تا ۳۰ هزار میلیارد تومان از این محل درآمد پایدار برای دولت ایجاد کرد.

در پژوهش‌هایی که در سال گذشته انجام شده مولد سازی دارایی‌های دولت در سال اول در مجموع ۱۰ تا ۱۵ هزار میلیون تومان درآمد برای دولت خواهد داشت که اگر تمام این موارد را امسال دو برابر در نظر بگیریم حداقل ۲۰ تا ۳۰ هزار میلیارد تومان درآمد خواهد داشت.

حتی یک مولدسازی دارایی انجام نشده است

البته مولدسازی اقدامی است که نتیجه آن در بلند مدت رفته رفته بیشتر می‌شود و نباید انتظار بی جایی از آن داشت بلکه باید نتیجه اصلی آن‌را با صبوری در سال‌های بعدی متوجه شد. علی سعدوندی، کارشناس اقتصادی در گفتگو با خبرنگار مهر درباره مولد سازی دارایی‌ها، می‌گوید: تا به حال حتی یک مورد مولد سازی دارایی انجام نشده است چون هنوز بستر قانونی و اداری آن فراهم نیست! چگونه در این حال می‌توان ۲۴۰ هزار میلیارد تومان را از این طریق جبران کرد در حالی که قانونی در این زمینه وجود ندارد. ایران با کشوری مانند ترکیه مقایسه می‌شود که تنها ۵۰۰۰ کارمند مولد سازی دارایی‌ها دارد!

دولت ۷ میلیون میلیارد تومان دارایی دارد که در صورت مولد کردن یک درصد از آن می‌تواند درآمد قابل توجهی را تامین کند اما در سال ۹۹ تنها حدود ۵۰۰ میلیارد تومان از دارایی های دولت به فروش رفت.

مولدسازی دارایی‌های دولت در سالیان اخیر به زبان مسئولین آمده و در قانون بودجه نیز لحاظ شده است اما کیفیت قانون و اجرای آن با اما و اگرهایی مواجه بوده است. محمد باقر نوبخت در زمان بستن بودجه سال ۹۹، اذعان کرد: بخشی از درآمدهایی که جایگزین نفت می‌شود مرتبط با مولدسازی دارایی‌های دولت است که در این زمینه هم می‌توانیم آنچه از نفت کاهش می‌یابد و معطوف به طرح‌های عمرانی می‌شود، برای هزینه‌های جاری بتوانیم از این منابع استفاده کنیم.

تا به حال حتی یک مورد مولد سازی دارایی انجام نشده است چون هنوز بستر قانونی و اداری آن فراهم نیست! چگونه در این حال می‌توان ۲۴۰ هزار میلیارد تومان را از این طریق جبران کرد در حالی که قانونی در این زمینه وجود ندارد

مولد سازی دارایی‌ها به معنای بهره برداری از دارایی‌های دولت است نه فروش آن

مولد سازی دارایی‌ها به معنای فروش دارایی‌های دولت نیست بلکه به معنای بهره برداری از دارایی‌های دولت است در مولد سازی ممکن است بخشی از دارایی دولت برای تقویت بخش دیگر به فروش برسد اما اصل بر استفاده پایدار از دارایی‌های دولت است. برای این کار پروژه‌های مختلفی از سوی کارشناسان اقتصادی تعریف شده است اما همت لازم برای اجرای آن دیده نمی‌شود. به عنوان نمونه یکی از اقداماتی که می‌توان در این زمینه انجام داد مولد سازی زمین‌های دولت به این صورت که زمین بازی برد – بردی بین مردم، بخش خصوصی و دولت ایجاد می‌شود و بخش خصوصی با ساخت و ساز در زمین‌های دولتی با مدل درآمدی خاصی زمین‌های بلااستفاده سازمان‌ها را مولد کند.

این در حالی است که دولت به بدترین و راحت‌ترین شکل آن، یعنی فروش دارایی‌ها این کار را انجام داد. مهدی موحدی، کارشناس اقتصادی هم در گفتگو با خبرنگار مهر در این باره معتقد است، فروش اموال منقول و غیرمنقول دولت در بودجه ۹۸ به میزان حدود ۵ هزار میلیارد تومان پیش بینی شد که بخش عمده آن محقق نشد؛ با این حال دولت برای سال ۹۹ در این بخش درآمد ۵۰ هزار میلیارد تومانی پیش بینی کرد که تنها ۱.۷ درصد از محل فروش اموال در ۷ ماهه ابتدایی امسال محقق شد؛ در واقع عملاً دارایی‌ها را می‌فروشیم زیرا قابلیت مولدسازی را نداریم.

فروش اموال منقول و غیرمنقول دولت در بودجه ۹۸ به میزان حدود ۵ هزار میلیارد تومان پیش بینی شد که بخش عمده آن محقق نشد؛ با این حال دولت برای سال ۹۹ در این بخش درآمد ۵۰ هزار میلیارد تومانی پیش بینی کرد که تنها ۱.۷ درصد از محل فروش اموال در ۷ ماهه ابتدایی امسال محقق شد؛ در واقع عملاً دارایی‌ها را می‌فروشیم زیرا قابلیت مولدسازی را نداریم.

مولدسازی دارایی‌های دولت به هیچ عنوان به معنای فروش دارایی‌ها نیست. کشور سوئد از سال ۱۹۹۸ به بعد دو دوره سیاسی دولت راست گرا را پشت سر گذاشته است اما در دوره اول شعار دولت، فروش اموال و دارایی‌ها و املاک بود تا خصوصی سازی صورت گیرد. اما در دوره دوم دولت راستگرای سوئد مولدسازی و ارزش آفرینی از دارایی‌ها و املاک، جای فروش آنها را گرفت. با این حال درآمد دولت در دوره دوم سه برابر دهه ۹۰ میلادی دولت سوئد بود. مولد سازی لزوماً به معنی فروش دارایی‌ها نیست.

تنها ۱.۷ درصد با فروش اموال در ۷ ماهه ابتدایی سال ۹۹ محقق شد

در بودجه ۹۹، مبلغ ۴۹,۵۴۶ میلیارد تومان برای منبع «فروش دارایی‌های منقول و غیر منقول» پیش بینی شده بود در حالی که بررسی گزارش منابع و مصارف ۷ ماهه دولت در سال ۹۹ نشان می‌دهد که تنها ۴۷۷ میلیارد تومان از محل فروش این دارایی‌ها تأمین شده است به عبارتی تنها ۱.۷ درصد منابع دیده شده از محل فروش اموال منقول و غیر منقول دولت در سال ۹۹، کسب شده است.

برای بودجه ۱۴۰۰ نیز پیش بینی می‌شود بار دیگر مولدسازی دارایی‌ها دیده شود، محمد باقر نوبخت اخیراً در جلسه ستاد بودجه ۱۴۰۰ دو پیشنهاد را برای مدیریت دخل و خرج دولت در سال اینده ارائه کرد که در ستاد اقتصادی دولت نیز مورد توجه قرار گرفت. نخست افزایش درآمدها از محل درآمدهای مالیاتی و مولد سازی دارایی‌ها و دوم مدیریت هزینه‌ها از طریق بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد.

آزمون سخت دولت و مجلس برای بودجه ۱۴۰۰

مولدسازی دارایی‌ها از اقداماتی است که نیاز به هماهنگی دستگاه‌های پرشمار دولتی دارد و به جهت درگیری ذینفعان زیاد در آن، کاری بسیار سخت به نظر می‌رسد اما دولت برای تأمین بودجه غیر تورم زا چاره‌ای جز حرکت به سمت درآمدهای پایدار ندارد. امسال را به جهت کاهش درآمدهای نفتی، شاید بتوان به عنوان فرصتی طلایی برای اعمال اصلاحات ساختاری در بودجه نام برد اگر این فرصت از دست برود مشخص نیست آیا روزی می‌توان دوباره به این اصلاحات جراحی‌گونه تن داد یا خیر بنابراین امید است دولت و مجلس با همدلی و همفکری این فرصت طلایی را غنیمت شمارند و مانند سال ۹۸ و ۹۹، بودجه سالیانه را با درآمدهای موهومی و یا غیر پایدار، در ظاهر تراز نکنند که در اجرا با کسری‌های سنگین مواجه شوند و این کسری بودجه در قالب تورم‌های شدید بر سفره معیشت مردم سایه اندازد.

درآمد ۲۰ تا ۳۰ هزار میلیارد تومانی دولت با مولدسازی زمین‌ها

زمین یک منبع درآمدزایی برای دولت‌ها است به عنوان نمونه کشورهای چین و هند از زمین‌های در اختیار دولت‌هایشان درآمدزایی‌های بسیار خوبی برای خود کرده‌اند اما در ایران چگونه می‌توان از زمین درآمدزایی کرد؟ در پاسخ به این سوال باید گفت سه مسئله باید کنار هم دیده شود اول از همه اینکه مردم مشکل مسکن دارند دوم اینکه زمین گران است و سوم اینکه دولت زمین‌های بسیاری دارد. اگر دولت به مردم زمین عرضه کند، هم مردم صاحب خانه می‌شوند و هم دولت کسب درآمد می‌کند.

پیشنهادهای دیگر برای درآمدزایی دولت حداقل یک گروه ذینفع دارد اما در مولد سازی زمین‌های دولت، هم مسکن ارزان عرضه می‌شود، هم موجب رونق بازار مسکن می‌شود و هم اگر قیمت مسکن کاهش نیابد حداقل، عده‌ای خانه دار می‌شوند.

مولدسازی زمین‌های دولت مانند تولید از معدود بازی‌های برد-برد است که هم مردم، هم بخش خصوصی و هم دولت از آن منتفع می‌شوند. دولت زمین‌هایی در داخل شهرها، نزدیک شهرها و خارج از شهرها دارد. زمین دولت در داخل شهرها بسیار کم تعداد است و بیشتر آن‌ها ماهیت تجاری دارد مابقی نیز در طرح اقدام ملی مسکن و مسکن مهر در حال ساخته شدن است آن زمینی که در طرح مولدسازی زمین‌های دولت برای آن برنامه ریزی خواهد شد، زمین‌های متصل به شهر و زمین‌هایی که از شهر فاصله دارند و باید برای آنها شهر جدیدی احداث شود (مانند شهر جدید پرند) است.

در این ایده یک تسهیلگر که می‌تواند دولت، یکی از شرکت‌های تابعه یا یکی از بنیادها مانند بنیاد مسکن باشد یک نقشه شهری حرفه‌ای با کمک شرکت‌های مشاوره‌ای طراحی می‌کند. نقشه شهری باید بافت مسکونی، تجاری و اداری و حمل و نقل به یکی از میادین اصلی را در نظر بگیرد اگر فاصله آن از شهر زیاد باشد باید بیمارستان و سایر اماکن این چنینی را نیز پیش بینی کند.

تسهیلگر، بخش‌های مختلف نقشه مانند مجوز ساخت هزار واحد مسکونی و یا ساخت بیمارستان را به مزایده می‌گذارد و بخش خصوصی مجوز ساخت آن‌را دریافت می‌کند در این طرح، دولت زمین را نمی‌فروشد بلکه بر اساس عقدی شبیه به عقد فعلی وقف، مالک زمین است ولی حق استفاده از عرصه آن واگذار می‌شود.

در مولدسازی زمین‌های دولت، مالکیت زمین در اختیار دولت می‌ماند

در وقف، اصل زمین واگذار نمی‌شود بلکه مالکیت بنا یا عرصه و اعیان آن واگذار می‌شود. کسی که حق اعیان را می خرد سالانه مبلغ کمی را به عنوان مالیات پرداخت می‌کند و هر زمان که بخواهد واحد خود را واگذار کند باید موافقت صاحب عرصه را نیز اخذ کند. بدین ترتیب کسی نمی‌تواند بر اساس میل خود رفتار کند و به عنوان نمونه یک ساختمان صد طبقه بسازد چرا که حق مالکیت دولت در زمین، حفظ شده است. تسهیلگر باید زیر ساخت‌هایی که نمی‌تواند با مشارکت ایجاد کند مانند آب و برق و گاز را از محل منابع پروژه تأمین کند.

اصل درآمدی که برای دولت ایجاد می‌شود، برای یک بار است اما اجاره سالانه، عوارض نقل و انتقال و عوارض ساخت، درآمدهایی است که به صورت پایدار نصیب دولت می‌شود.

در پژوهش‌هایی که در سال گذشته انجام شد دو پهنه زمین در نزدیک شهر و یک پهنه در خارج از شهر تهران در نظر گرفته شد که اگر دولت برای مورد اول، متری ۲ میلیون تومان و برای مورد دوم، متری ۳ میلیون تومان عایدی داشته باشد در مجموع ۱۰ تا ۱۵ هزار میلیون تومان درآمد برای دولت خواهد داشت که اگر تمام این موارد را امسال دو برابر در نظر بگیریم حداقل ۲۰ تا ۳۰ هزار میلیارد تومان درآمد خواهد داشت.